Szopka krakowska jest najbardziej znaną krakowską tradycją związaną ze Bożym Narodzeniem. Bez szopki trudno jest sobie wyobrazić grudzień i święta. Od kilku lat szopki możemy podziwiać nie tylko w Muzeum Historycznym, ale w kluczowych miejscach Krakowa: na placu Matejki, koło Barbakanu, na placu Św. Marii Magdaleny. Pojawiają się w witrynach sklepowych na Starym Mieście. Wielkim zainteresowaniem co roku cieszą się tzw. żywe szopki, zwłaszcza ta u Franciszkanów. Skąd taki fenomen szopki?
Historia szopki
Zwyczaj przedstawiania momentu narodzin Jezusa ma długą tradycję w chrześcijaństwie. Natomiast jako pierwszy w formie teatralnej zrobił to św. Franciszek. Było to 24 grudnia 1223 roku w Greccio. W naturalnej leśnej scenerii kazał ustawić żłób, wołu, osła, a o północy odprawił pierwszą Pasterkę. Od tego momentu w klasztorach pojawiły się szopki. Drewniana stajenka, tło z orientalnym krajobrazem oraz drewniane figurki Św. Rodziny. Natomiast do Krakowa zwyczaj ten przybył wraz z franciszkanami w XIII wieku.
Szopka krakowska
Z każdym stuleciem szopki zyskiwały na popularności. Klasztory zaczęły rywalizować ze sobą, wprowadzając do szopki rozbudowaną dekorację lub ruchome figurki. Natomiast w XVI wieku pojawiły się jasełka czyli forma wędrownych przedstawień lalkowych lub aktorskich. Cieszyły się one olbrzymim zainteresowaniem ludności. Głównie ze względu na lekki, zabawowy charakter. Właśnie owa nadmierna wesołość spowodowała, że w XVIII wieku zakazano wystawiania szopek w kościołach. Wyjątek uczyniono jedynie dla szopki statycznej czyli żłóbka z drewnianymi figurkami. Pod koniec XIX wieku nastąpiło wzmożone zainteresowanie folklorem. Pierwsze szopki budowali cieśle, murarze czy kaflarze z miejscowości spod Krakowa, głównie Zwierzyńca. W ten sposób dorabiali sobie w sezonie zimowym, kiedy zleceń budowlanych było zdecydowanie mniej. Budowane przez nich szopki były w dwóch rozmiarach: małe i duże. Niezależnie od rozmiaru nawiązywały do architektury Krakowa. Klasyczny model szopki wykonał pod koniec XIX wieku Michał Ezenekier, który został wzorem dla następnych budowli.
Konkurs
Budowa szopek krakowskich kwitła do wybuchu I wojny światowej. W okresie wojny ta piękna tradycja odeszła nieco w cień. Natomiast w okresie dwudziestolecia międzywojennego postanowiono powrócić do niej w wielkim stylu. W 1937 roku za sprawą Jerzego Dobrzyckiego zorganizowano pierwszy Konkurs na najpiękniejszą szopkę krakowską. Do tego konkursu zgłoszono 86 szopek. Zwyciężył 39-letni murarz z Stanisław Polak, już wówczas uznany twórca szopek. W czasie II wojny światowej konkursów nie urządzano, powrócono do tej tradycji dopiero w 1945 roku. Rok później patronat nad konkursem objęło Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Konkurs jest organizowany co roku w pierwszy czwartek grudnia pod pomnikiem Adama Mickiewicza. W konkursie uczestniczy duża liczba szopek – od 120 do 160. Od 2018 roku szopki krakowskie są wpisane na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Cechy architektoniczne szopki
Szopka krakowska nie jest modelem czy odwzorowaniem jakiejkolwiek budowli. Stanowi fantazyjną, odrębną kompozycję, która łączy w sobie charakterystyczne elementy zabytków Krakowa. Pojawiają się formy różnych stylów: gotyku, renesansu, baroku. Zatem zobaczymy strzeliste gotyckie wieże, renesansowe kaplice zwieńczone barokowymi kopułami. To bryła symetryczna z nieparzystą liczbą wież (trzy, pięć, siedem), składająca się z dwóch lub trzech kondygnacji. Na parterze najczęściej zobaczymy elementy murów obronnych Krakowa: Barbakan, Bramę Floriańską czy Basztę Pasamoników. Zgodnie z tradycją szopka krakowska ma być kolorowa niczym gorset ze stroju krakowskiego: dominuje czerwień, złoto, granat. I figurki a więc św. Rodzina, Trzej Królowie, postaci historyczne np. Tadeusz Kościuszki. Zobaczymy również postaci z legend: Pana Twardowskiego, Smoka Wawelskiego czy dzielnego Skubę, który Smoka pokonał.
